Πάνω απ’ όλα η ασφάλεια του ασθενή… Ο πολύτιμος ρόλος του φαρμακοποιού

“…It is the pharmacist who can play a vital role in assisting physicians to prescribe rationally, who can help see to it that the right drug is ordered for the right patient at the right time, in the right amounts and with due consideration of cost and that the patient knows how, when and why to use both prescription and non-prescription products.

• It is the pharmacist who has been most highly trained as an expert in drug products, who has the opportunity to keep up-to-date on developments in this field and who can serve both physician and the patient as a knowledgeable adviser.
• It is the pharmacist who can take a key part in preventing drug misuse, drug abuse and irrational prescribing.”

Silverman M and Lee, PR: Pills. Profits and Politics, University of California Press, Berkeley, 1974, p.192.

Ο ρόλος του φαρμακοποιού σε ένα νοσηλευτήριο υγείας είναι εξαιρετικά σημαντικός. Ο φαρμακοποιός αποτελεί τον τελευταίο κρίκο στην αλυσίδα εξυπηρέτησης των ασθενών, είναι ο τελευταίος σταθμός του ασθενή προτού επιστρέψει στο σπίτι του. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στην Ευρώπη ο φαρμακοποιός κατατάσσεται στους επιστήμονες υγείας τους οποίους οι ασθενείς εμπιστεύονται περισσότερο.

Πίσω από κάθε φάρμακο που χορηγείται στον ασθενή κρύβεται μία ολόκληρη επίπονη και συνεχής διαδικασία που αφορά την προετοιμασία για να καταλήξει στην παραγγελία του, παραλαβή, αποθήκευση του και σωστή διαχείριση του.

Ο φαρμακοποιός παρέχει υπηρεσίες υγείας μέσω της διαχείρισης και διακίνησης κάθε φαρμάκου στο νοσοκομείο, συμπεριλαμβάνοντας κάθε τρόπο με τον οποίο τα φάρμακα προμηθεύονται, παραδίδονται, συνταγογραφούνται, χορηγούνται και αναθεωρούνται, συμβάλλει στη βελτίωση όλων των διαδικασιών φαρμακοθεραπείας που επηρεάζουν τους ασθενείς του νοσοκομείου με σκοπό αύξηση της ασφάλειας και της ποιότητας. Μεριμνά ώστε να διασφαλίζονται οι 7 κανόνων φαρμακοθεραπείας: ότι δίνεται το σωστό φάρμακο στο στον σωστό ασθενή, στη σωστή δοσολογία, στη σωστή δύναμη, από τη σωστή οδό χορήγηση, στο σωστό χρόνο, με σωστή ενημέρωση και τεκμηρίωση.

Ο φαρμακοποιός διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην καθοδήγηση και έλεγχο της συνταγογράφησης των φαρμάκων από τους γιατρούς έτσι ώστε το σωστό φάρμακο να συνταγογραφείται για το σωστό ασθενή, στο σωστό χρόνο, στις σωστές ποσότητες και με βάση το κόστος και ότι ο ασθενής γνωρίζει πότε, πως και γιατί να χρησιμοποιήσει τα συνταγογραφούμενα και μη φάρμακα.

Ο φαρμακοποιός συμβουλεύει επαγγελματίες υγείας και ασθενείς για την ασφαλή, αποτελεσματική και αποδοτική χρήση του. Ρόλος του φαρμακοποιού είναι η συνεχής βελτίωση στη διαχείριση φαρμάκων και τη φαρμακευτική φροντίδα των ασθενών με βάση τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας στο χώρο των νοσοκομείων.

Σημαντικός είναι ο ρόλος του φαρμακοποιού στη συμμόρφωση του ασθενή στη θεραπεία δηλαδή τη λήψη του σωστού φαρμάκου τη σωστή στιγμή στη σωστή δόση και για το απαιτούμενο χρονικό διάστημα (WHO, 2003).

Ο επαγγελματισμός, η εργατικότητα, η δοτικότητα, η υπομονή καθώς και το υψηλό αίσθημα ευθύνης χαρακτηρίζει τους φαρμακοποιούς, οι οποίοι καθημερινά εξυπηρετούν περίπου 350 ασθενείς από τις 8:00π.μ-4:00μμ. Η εξυπηρέτηση αφορά όχι μόνο εξωτερικούς ασθενείς αλλά νοσηλευόμενους ασθενείς καθώς και ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία. Για ασθενείς οι οποίοι δεν μπορούν να έρθουν στο Κέντρο, τα φάρμακα στέλνονται μέσω συνδέσμων καρκινοπαθών (Αντικαρκινικού, ΠΑΣΥΚΑΦ) μεριμνώντας έτσι ώστε να παραδίδονται έγκαιρα και με ασφάλεια. Για κάθε φάρμακο ο φαρμακοποιός ελέγχει από το σύστημα την προηγούμενη φορά που του χορηγήθηκε έτσι ώστε να αποτραπεί οποιοδήποτε λάθος. Ετικέτες εκτυπώνονται με τις εξατομικευμένες οδηγίες φαρμάκου και τις συνθήκες φύλαξης τους.

Μετά τις κανονικές ώρες λειτουργίας το Κέντρο εξυπηρετείται από τον εφημερεύοντα φαρμακοποιό τόσο τις καθημερινές όσο και τα Σαββατοκύριακα και αργίες για παροχή φαρμάκων και πληροφοριών για τους εσωτερικούς ασθενείς.

Στο Κέντρο λειτουργεί το «καθαρό δωμάτιο» όπου ελέγχονται και ετοιμάζονται οι χημειοθεραπείες για χορήγηση στους ασθενείς με βάση υψηλά πρότυπα ασφαλείας. Τμήμα του καθαρού δωματίου αποτελεί και το φαρμακείο των χημειοθεραπειών όπου εκτελούνται αποκλειστικά πρωτόκολλα χημειοθεραπείας. Ο φαρμακοποιός ελέγχει την πληρότητα του συμπληρωμένου από τον γιατρό πρωτοκόλλου και επανελέγχει τη δοσολογία υπολογίζοντας παράλληλα τον απαιτούμενο όγκο φαρμάκου για χορήγηση, ενημερώνοντας το νοσηλευτικό προσωπικό για τη σταθερότητα των φαρμάκων.

Δημιουργεί προ-τυπωμένων πρωτοκόλλων χημειοθεραπείας σε συνεργασία με τους γιατρούς της κάθε εξειδικευμένης μονάδας.

Άλλα καθήκοντα του φαρμακοποιού αποτελούν οι παραγγελίες φαρμάκων, η μέριμνα για την έγκαιρη προμήθεια των φαρμάκων τα οποία απαιτούν έγκριση από το υπουργείο, η καταχώριση συνταγών, παρακολούθηση ιστορικού φαρμάκων του ασθενή, επανέκδοση επαναληπτικών συνταγών από το σύστημα σε περιπτώσεις φαρμάκων για τα οποία δε μεσολαβεί επίσκεψη στο γιατρό, παρακολούθηση ημερομηνιών λήξης των φαρμάκων, έλεγχος στο τέλος της ημέρας της ορθότητας της καταχώρισης όλων των συνταγών στο πρόγραμμα, παρακολούθηση κατανάλωσης φαρμάκων για σωστό προγραμματισμό, μεταφορές φαρμάκων Παραλαβή, καταμέτρηση και αποθήκευση φαρμάκων, καταχώριση τιμολογίων, Έλεγχος ημερομηνίας λήξης φαρμάκων, Διάθεση φαρμάκων και επιδεσμικού υλικού , Έλεγχος της προς εκτέλεση συνταγογραφίας , διαχείριση φαρμάκων κλινικών μελετών, Προμήθεια, φύλαξη, διάθεση και έλεγχο ναρκωτικών φαρμάκων, Προϋπολογισμός φαρμάκων, Ανασυσκευασία φαρμάκων, Επιστροφές μη χρησιμοποιούμενων φαρμάκων Αρχειοθέτηση συνταγών στο τέλος του μήνα και στο τέλος κάθε χρόνου Απογραφή φαρμακευτικού υλικού.

Στόχος του προσωπικού του φαρμακευτικού τμήματος είναι η συνεχής και αδιάκοπη αναβάθμιση των υπηρεσιών του φαρμακείου για την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση τον ασθενών. Ο κάθε φαρμακοποιός δίνει ένα κομμάτι του εαυτού του.

Ο φαρμακοποιός μεριμνά για τη σωστή εκτέλεση της συνταγής (είδος φαρμάκων, ποσότητα, οδηγίες λήψης), για τη σωστή ενημέρωση του ασθενή (δόση, οδό, μεσοδιαστήματα και ολική περίοδο λήψης του φαρμάκου καθώς και οδηγίες για τη σωστή φύλαξη του φαρμάκου) και την παροχή περαιτέρω πληροφοριών σχετικά με το φάρμακο αν ζητηθεί από τον ασθενή.

Αν η συνταγή παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα που παρεμποδίζει την εκτέλεση της ο φαρμακοποιός οφείλει επικοινωνήσει με το γιατρό που την έκδοσε ώστε να διασφαλιστεί η προμήθεια των σωστών φαρμάκων με τις σωστές οδηγίες στον ασθενή. Όλες οι συνταγές καταχωρούνται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή κατά την εκτέλεση της συνταγής και φαίνονται στο ιστορικό φαρμάκων του κάθε ασθενή.

Οι κλινικοί φαρμακοποιοί συμμετέχουν στην επιτροπή φαρμάκων, η οποία εξετάζει τις αιτήσεις των γιατρών για εισαγωγή νέων φαρμάκων στο Κέντρο στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας περίθαλψης των ασθενών μέσω της σωστής αξιοποίησης των φαρμάκων. Ετοιμάζει συνταγολόγιο φαρμάκων, καταγράφει ανεπιθύμητες ενέργειες, δημιουργεί πρωτόκολλα φαρμακευτικής αγωγής. Το τμήμα μας συμμετέχει στην Επιτροπή φαρμάκων του Κέντρου, την Επιτροπή λοιμώξεων, Επιτροπή Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία, Επιτροπή Συνεχιζόμενης Βελτίωσης Υπηρεσιών και Διαχείρισης Κινδύνων, στην πολυθεματική ομάδα ανακουφιστικής φροντίδας ασθενών, Επιτροπή συστημάτων έγχυσης (Multidisciplinary Infusion Systems Committee).

Το τμήμα λειτουργεί βάσει καταγραμμένες διαδικασιών, με βάση πρότυπα ποιότητας του CHKS.

Υπηρεσίες κλινικής φαρμακευτικής παρέχονται στο Κέντρο μέσω ελέγχου των συνταγογραφούμενων φαρμάκων στους θαλάμους νοσηλείας, συμμετοχή στην επίσκεψη θαλάμου σε περιοδικά διαστήματα και στενή συνεργασία με τους γιατρούς, με σκοπό τη βελτιστοποίηση της φαρμακευτικής θεραπείας για τους ασθενείς. Ο κλινικός φαρμακοποιός συμβάλλει στην πρόληψη ιατρικών λαθών μέσω ελέγχου αλληλεπιδράσεων και παρενεργειών από τα φάρμακα. Επιπρόσθετα μέσω της συμμετοχής των κλινικών φαρμακοποιών στην επίσκεψη θαλάμου, καθώς και μέσω της συμμετοχής στην Επιτροπή Φαρμάκων με αξιολόγηση επιστολών για νέα φάρμακα δημιουργία πρωτοκόλλων χημειοθεραπείας, την υιοθέτηση συστημάτων που συμβάλλουν στην φαρμακοοικονομία.

Το τμήμα μας συμμετέχει ενεργά στην εσωτερική εκπαίδευση του προσωπικού του Κέντρου καθώς επίσης και εκπαίδευση φοιτητών ιατρικής πανεπιστημίου St George’s, μεταπτυχιακών φοιτητών κλινικής φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Frederick καθώς και του κλάδου βοηθών φαρμακείου του κολλεγίου KES. Επίσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε εθελοντικούς οργανισμούς όπως ESOP (European Society of Oncology Pharmacists) και τους Φαρμακοποιούς του Κόσμου.

Ο φαρμακοποιός μεριμνά για τη φαρμοκοοικονομία με γνώμονα πάντοτε την ασφάλεια του ασθενή. Έτσι για το έτος 2016 επιστράφηκαν φάρμακα στο φαρμακείο μας αξίας €653,700.

Μετά τις κανονικές ώρες λειτουργίας του φαρμακείου, υπάρχει ο φαρμακοποιός ο οποίος εφημερεύει σε 24ωρη βάση με σκοπό να εξυπηρετήσει εσωτερικούς ασθενείς οι οποίοι χρειάζονται φάρμακα ή να δώσει πληροφορίες αναφορικά με τα φάρμακα.

Πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι δύο βοηθοί φαρμακείου, οι οποίοι αποτελούν το δεξί χέρι του φαρμακοποιού, βοηθώντας στην εκτέλεση όλων των ειδών συνταγών, παραλαμβάνουν φάρμακα, καταμετρούν, αποθηκεύουν και ταξινομούν στα ράφια. Μεταφέρουν, και τακτοποιούν με βάση τις ημερομηνίες λήξης και τις κατάλληλες συνθήκες διατήρησης, φαρμακευτικά προϊόντα στα ράφια ή στα ψυγεία του φαρμακείου. Μεταφέρουν φάρμακα στα διάφορα τμήματα του Κέντρου και από τις Φαρμακευτικές αποθήκες ή άλλα νοσοκομεία σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, αρχειοθετούν τις συνταγές για εύκολη πρόσβαση.

Στόχος του φαρμακευτικού τμήματος είναι η προώθηση της σωστής και αποτελεσματικής φαρμακοθεραπείας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, με την μεγαλύτερη ασφάλεια και το μικρότερο δυνατό κόστος.

Σταυρούλα Θεοφάνους-Κιτηρή
Κλινική Φαρμακοποιός
Προϊστάμενη Φαρμακευτικού Τμήματος Ογκολογικού Κέντρου
Μέλος των Φαρμακοποιών του Κόσμου-Κύπρου